Quan ñieåm haïn heïp vaø sai laàm laø raøo caûn thöù hai ngaên caûn vieäc baøy toû mong muoán thaät söï cuûa con ngöôøi. Chuùng ta voâ tình laäp trình saün moïi thöù trong taâm töôûng vaø giôø ñaây, chuùng aâm thaàm chi phoái moïi haønh ñoäng cuûa ta.
“Con ngöôøi ñöôïc taïo thaønh töø chính nhöõng suy nghó cuûa hoï.”
– Dhammapada
“Nieàm tin cuûa baïn noùi leân baûn chaát con ngöôøi baïn.”
Nguoàn goác cuûa nieàm tin
Khi môùi chaøo ñôøi, taát caû chuùng ta ñeàu sôû höõu moät noäi taâm môùi meû vaø thuaàn khieát. Tuy nhieân, trong quaù trình tröôûng thaønh, khoâng ít ngöôøi ñaõ bò nhöõng doøng tö töôûng haïn heïp cuûa truyeàn thoáng gia ñình hay nhöõng thoâng tin sai leäch töø nhöõng ngöôøi xung quanh chi phoái, keát quaû laø taâm hoàn hoï daàn bò thui choät vaø trôû neân xô cöùng.
Chuùng ta thöôøng ñöôïc daïy: Haõy saün loøng cho ñi. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng ñöôïc daïy raèng khoâng neân quaù aûo töôûng ñeå khoâng phaûi thaát voïng; chaúng haïn ñöøng mong ñôïi seõ gaëp ñöôïc moät ngöôøi ñaøn oâng naøo ñoù gioáng cha mình. Trong nhieàu tröôøng hôïp, toát hôn heát laø ta neân giaû vôø nhö khoâng bieát coøn hôn noùi ra nhöõng ñieàu khieán ngöôøi khaùc ngôø vöïc vaø pheâ bình.
Cha meï – nhöõng ngöôøi laäp trình quan ñieåm cho con treû
Khi coøn beù, phaàn lôùn nhöõng öôùc muoán cuûa chuùng ta ít ñöôïc ngöôøi lôùn quan taâm. Thaäm chí trong nhieàu tröôøng hôïp, chuùng ta coøn bò pheâ bình hoaëc cheá nhaïo vì nhöõng nhu caàu vaø öôùc muoán aáy. Chuùng ta khoâng ñöôïc quyeàn löïa choïn hoaëc ñeà caäp ñeán nhöõng nhu caàu hay sôû thích mang tính caù nhaân. Chuùng ta nhö nhöõng con roâ-boát ñöôïc laäp trình saün, chæ ñöôïc laøm nhöõng gì ngöôøi khaùc sai baûo vaø noùi nhöõng gì ñöôïc pheùp.
Baïn coù caûm thaáy nhöõng caâu noùi döôùi ñaây quen thuoäc vôùi mình khoâng?
- Ñöøng laøm phieàn meï baèng nhöõng caâu hoûi cuûa con nöõa.
- Haõy ñeå cho baø con ñöôïc nghæ ngôi.
- Boá/meï khoâng muoán nghe theâm baát cöù ñieàu gì veà vaán ñeà naøy nöõa.
- Boá/ meï khoâng coù thôøi gian cho vieäc naøy.
- Sao con chæ bieát nghó ñeán baûn thaân mình vaäy?
- Haõy laøm theo caùch cuûa meï.
- Chöøng naøo coøn soáng ôû nhaø naøy thì con phaûi tuaân theo nhöõng khuoân pheùp cuûa boá meï.
- Neáu khoâng noùi ñöôïc nhöõng ñieàu toát ñeïp thì toát hôn laø con ñöøng noùi gì caû.
- Nhanh leân, coøn raát nhieàu vieäc phaûi laøm ñaáy.
- Boá/ meï khoâng quan taâm con thích gì vaø muoán gì.
- Neáu con im laëng vaø ngoan ngoaõn nghe theo lôøi meï thì moïi vieäc seõ toát ñeïp hôn raát nhieàu.
- Con chæ ñöôïc laøm nhöõng ñieàu boá/ meï cho pheùp maø thoâi.
Tröôøng hoïc – moâi tröôøng hình thaønh nhaân caùch con ngöôøi
ÔÛ tröôøng hoïc, neáu baïn yeâu caàu giaùo vieân giuùp ñôõ thì ñoâi khi, baïn seõ bò caùc baïn cuøng lôùp cho laø baïn ñang laáy loøng thaày coâ hoaëc “chôi troäi”.
Chaéc chaén khoâng ai trong chuùng ta muoán ñöa ra moät caâu hoûi naøo ñoù coù veû ngôù ngaån ñeå nhaän veà caùi nhìn khoù chòu hoaëc nhöõng traän cöôøi cheá nhaïo cuûa moïi ngöôøi. Vì theá, thoâng thöôøng, chuùng ta chæ thaät söï buøng noå khi ñoù laø yù kieán cuûa soá ñoâng.
Tröôøng hoïc thaät laø buoàn cöôøi!
Toâi ngoài taïi moät chieác baøn maøu naâu, hình vuoâng, gioáng nhö baøn cuûa nhöõng ñöùa treû khaùc, chôït
nghó: “Taïi sao chieác baøn naøy khoâng sôn maøu ñoû nhæ?”.
Phoøng hoïc cuûa toâi cuõng hình vuoâng vaø maøu naâu gioáng nhö nhöõng phoøng khaùc. Khoâng gian thaät boù buoäc vaø ngoät ngaït.
Toâi gheùt phaûi ghì chaët caây buùt chì hoaëc vieân phaán trong tay ñeå vieát neân nhöõng con soá hoaëc moät chöõ caùi voâ nghóa naøo ñoù.
Toâi cuõng khoâng thích phaûi ñeå chaân chaïm thaúng xuoáng ñaát trong khi coâ giaùo cöù ñi qua ñi laïi quan saùt.
Toâi gheùt phaûi vieát nhöõng neùt chöõ thaúng, cöùng caùp vaø theo maãu coù saün.
Giôø hoïc veõ, toâi veõ böùc tranh moät buoåi bình minh vôùi saéc maøu vaøng röïc. Toâi raát thích böùc tranh
naøy. Theá nhöng, khi coâ giaùo nhìn vaøo böùc tranh cuûa toâi, coâ ñaõ hoûi:
- Sao con khoâng veõ nhö böùc tranh cuûa Ken? Noù ñeïp ñaáy chöù?
Chæ toaøn laø nhöõng yeâu caàu.
Sau ñoù, meï mua cho toâi moät chieác nô nhö caùc baïn
Vaø cuõng nhö caùc baïn, toâi luoân thích maùy bay vaø teân löûa.
– Trích About school
Taùc ñoäng cuûa quan nieäm xaõ hoäi
Quan ñieåm truyeàn thoáng cho raèng, ñaõ laø moät ñaáng nam nhi ñuùng nghóa thì phaûi maïnh meõ, vöõng vaøng vaø nhaát laø khoâng ñöôïc toû ra yeáu ñuoái hay baøy toû nhöõng öôùc nguyeän cuûa mình. Ngay töø nhoû, caùc caäu beù ñaõ ñöôïc hoïc caùch choân chaët noãi ñau cuøng moïi öôùc muoán trong loøng, vaø che ñaäy ñieàu ñoù baèng veû ngoaøi laïnh luøng. Tö töôûng naøy ñaõ aên saâu vaøo tieàm thöùc khieán hoï nghó raèng, vieäc yeâu caàu ngöôøi khaùc giuùp ñôõ laø ñieàu hoaøn toaøn khoâng neân.
Taùc ñoäng cuûa nieàm tin vaø tín ngöôõng
Nhaø thôø, caùc vò cha coá, caùc vò thieàn sö… ñeàu ít nhieàu aûnh höôûng ñeán suy nghó vaø quan ñieåm cuûa con ngöôøi ñoái vôùi vieäc ñöa ra lôøi yeâu caàu cho nhöõng ñieàu hoï mong muoán.
Neân cho hôn laø nhaän.
Ngay töø nhoû, toâi ñöôïc nuoâi döôõng vaø daïy baûo vôùi mong muoán seõ trôû thaønh moät vò thaùnh. Tröôùc
ñaây, meï toâi töøng coù yù ñònh vaøo nhaø doøng ñeå laøm nöõ tu nhöng cuoái cuøng, baø laïi keát hoân vaø sinh ra toâi. Baø trao cho toâi öôùc mô maø baø ñaõ khoâng thöïc hieän ñöôïc ñoù. Vì theá, toâi khoâng bao giôø ñöôïc yeâu caàu hay ñoøi hoûi nhöõng ñieàu mình muoán. Toâi tham gia caùc hoaït ñoäng töø thieän nhaèm giuùp ñôõ treû em moà coâi vaø nhöõng ngöôøi ñang soáng trong khoå cöïc. Chuùng toâi giuùp ñôõ moïi ngöôøi nhöng khoâng coù quyeàn möu caàu haïnh phuùc cho baûn thaân.
Toâi ñöôïc daïy raèng, toâi khoâng ñöôïc mong muoán baát kyø ñieàu gì cho mình, vaø phaûi chaéc raèng khi taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñaõ coù ñieàu hoï muoán thì toâi môùi coù theå nghó ñeán öôùc nguyeän cuûa mình.
Khi ñoù, toâi töøng hy voïng mình seõ trôû thaønh moät nöõ tu khoå haïnh; chí ít nhö vaäy boá meï cuõng caûm thaáy töï haøo veà toâi. Ngoaøi ra, moïi ngöôøi xung quanh toâi cuõng cho raèng, neáu bieát queân mình vì ngöôøi khaùc, chaéc chaén ta seõ nhaän ñöôïc nhöõng phaàn thöôûng xöùng ñaùng vaøo kieáp sau. Ñoù laø taát caû nhöõng gì toâi ñöôïc daïy doã khi soáng trong nhaø thôø. Vaø toâi cuõng ñaõ soáng nhö theá, keát quaû laø ñaõ coù laàn toâi suyùt cheát vì caên beänh hen suyeãn do khoâng theå yeâu caàu nhöõng thöù mình caàn.
– Marianne R.
Taùc ñoäng töø lôøi khuyeân cuûa baùc só
Töø tröôùc ñeán nay, chuùng ta luoân ñaùnh giaù cao vai troø cuûa baùc só vaø cho raèng hoï laø
ngöôøi naém trong tay maïng soáng cuûa mình, raèng baùc só luoân ñuùng vaø ta caàn phaûi nhaát nhaát
tuaân theo lôøi hoï maø khoâng ñöôïc pheùp hoûi baát kyø ñieàu gì, cho duø nhöõng thoâng tin aáy coù
lieân quan tröïc tieáp ñeán maïng soáng cuûa mình hoaëc nhöõng ngöôøi thaân cuûa mình chaêng nöõa.
Chuùng ta chæ caàn laøm theo lôøi höôùng daãn maø khoâng ñöôïc thaéc maéc veà toa thuoác hay caùch thöùc ñieàu trò cuûa hoï. Chuùng ta phaûi kieân nhaãn ngoài ñôïi haøng giôø lieàn taïi phoøng khaùm ñeå
chôø ñeán löôït mình maø khoâng heà hoûi vì sao. Ñoâi luùc chuùng ta phaûi chòu ñöïng thaùi ñoä laïnh
nhaït, vaø thaäm chí laø boû maëc cuûa caùc nhaân vieân y teá. Vì sao laïi xaûy ra tình traïng ñoù? Ñôn
giaûn vì hoï bieát chuùng ta caàn ñeán hoï vaø ta khoâng coøn söï löïa choïn naøo khaùc.
Coù moät caâu chuyeän thöông taâm keå raèng, moät ngöôøi meï treû beá ñöùa con ñang soát cao cuûa mình vaøo beänh vieän. Caùc nhaân vieân ôû phoøng caáp cöùu yeâu caàu ngöôøi meï neân bình tónh vì hoï cho raèng ñaây laø tình traïng raát phoå bieán ôû treû em. Hoï baûo baø neân ñöa ñöùa treû veà nhaø, vaø neáu saùng hoâm sau noù vaãn khoâng haï soát thì haõy quay trôû laïi. Theá laø ngöôøi meï ñaùng thöông ñaønh ñöa con veà nhaø. Duø loøng ñaày baát an nhöng baø vaãn khoâng hoûi gì theâm vì tin töôûng vaøo kieán thöùc chuyeân moân cuûa caùc baùc só.
Ñeâm hoâm ñoù, ngöôøi meï ñaõ thöùc traéng beân caïnh con mình vaø ñeán saùu giôø saùng, baø phaùt hieän ra moät veát thaâm tím döôùi caùnh tay ñöùa beù. Baø laäp töùc kieåm tra khaép ngöôøi con vaø töùc toác ñöa con ñeán moät beänh vieän khaùc. Luùc naøy, toaøn thaân ñöùa treû ñaõ noåi ñaày veát baàm.
Taïi ñaây, caùc baùc só tieán haønh kieåm tra toaøn dieän cho ñöùa beù vaø thoâng baùo cho ngöôøi meï bieát tình traïng nguy kòch cuûa con baø. Ñöùa beù ñaõ bò nhieãm phaûi caên beänh vieâm maøng naõo – moät caên beänh thöôøng gaëp ôû treû em – do sieâu vi truøng xaâm nhaäp vuøng muõi. Ñieàu ñaùng noùi laø tình traïng ñöùa beù ñaõ khoâng toài teä ñeán vaäy neáu beänh ñöôïc phaùt hieän sôùm hôn. Duø laàn ñoù ñöùa treû ñaõ qua khoûi nhöng coù leõ ñoù laø baøi hoïc maø ngöôøi meï aáy phaûi ghi nhôù suoát ñôøi.
– Heather McNamara
Quan ñieåm haïn heïp
“Cuoäc soáng khoâng theå ñaùp öùng taát caû mong muoán cuûa con ngöôøi
Neáu khoâng ñöôïc baøy toû thì moïi öôùc muoán ñeàu khoâng ñöôïc ñaùp öùng.”
– Fortune cookie
Moät oâng boá daét ñöùa con trai cuûa mình ñi daïo. Caäu beù ngöôùc leân nhìn nhöõng daây ñieän vaø hoûi laøm theá naøo doøng ñieän coù theå truyeàn ñöôïc qua caùc daây daãn moûng manh kia.
Ngöôøi boá traû lôøi:
– Boá khoâng bieát! Boá khoâng hieåu veà ñieän cho laém.
Ñi theâm moät quaõng, caäu beù laïi hoûi boá ñieàu gì taïo neân saám chôùp.
– Boá cuõng khoâng bieát caùi gì taïo neân saám chôùp nöõa. – Ngöôøi boá traû lôøi.
Treân suoát ñoaïn ñöôøng veà, caäu con trai tieáp tuïc hoûi theâm nhieàu caâu hoûi. Vaø cuõng nhö nhöõng laàn tröôùc, oâng boá haàu nhö khoâng theå traû lôøi ñöôïc caâu naøo. Khi gaàn ñeán nhaø, caäu beù ngöôùc nhìn boá vaø noùi:
– Boá ôi, con mong laø boá khoâng thaáy khoù chòu vì nhöõng caâu hoûi cuûa con.
Luùc naøy, ngöôøi boá nhìn con trìu meán:
– Khoâng ñaâu con aø, ñoù laø caùch hoïc hoûi raát toát. Con coù muoán hoïc hoûi baèng caùch naøo nöõa khoâng?
– Speakers Sourcebook II
Trong tröôøng hôïp naøy, neáu ngöôøi boá khoâng nhanh choùng tìm ra caâu traû lôøi cho caäu con trai thì coù theå sau naøy, caäu beù seõ khoâng coøn muoán ñaët caâu hoûi vôùi boá mình nöõa. Khi ñoù, söï toø moø vaø oùc saùng taïo cuûa caäu cuõng seõ khoâng coøn.
Chaúng hieåu sao toâi luoân coù suy nghó raèng neáu toâi ñaït ñöôïc ñieàu maø mình khao khaùt thì cuõng coù nghóa laø toâi ñaõ laáy ñi cuûa ngöôøi khaùc moät thöù gì ñoù. Phaûi maát moät thôøi gian daøi toâi môùi nhaän ra suy nghó naøy cuûa mình laø sai laàm.
– Jane Bluestein
“Neáu baïn coù ñöôïc moät nöûa nhöõng gì baïn ao öôùc thì ñoàng nghóa
vôùi vieäc baïn ñaõ nhaân ñoâi khoù khaên cuûa mình.”
– Benjamin Franklin
“Caån thaän vôùi nhöõng mong öôùc cuûa con vì coù theå chuùng seõ thaønh söï thaät.”
– Trích nhöõng caâu noùi phoå bieán cuûa caùc baäc cha meï
Nhieàu ngöôøi cho raèng: Hoï seõ phaûi traû giaù neáu muoán ñaït ñöôïc ñieàu hoï mong muoán. Khi coøn nhoû, coù theå baïn thích sôû höõu moät chuù choù con, nhöng keøm theo ñoù, baïn seõ coù traùch nhieäm chaêm soùc vaø nuoâi döôõng noù. Hoaëc giaû söû baïn gaëp ñöôïc moät ngöôøi ñaøn oâng tuyeät vôøi vaø coù tình caûm vôùi anh ta, theá nhöng, sau moät thôøi gian tìm hieåu, baïn phaùt hieän anh ta chæ laø moät keû löøa doái vaø lôïi duïng. Neáu baïn quyeát ñònh keát hoân cuøng anh ta nghóa laø baïn seõ phaûi chòu ñöïng nhöõng thoùi xaáu cuûa anh ta suoát ñôøi. Töông töï, baïn ñang ngoài treân moät chuyeán xe nhöng laïi muoán chuyeån sang moät chuyeán xe khaùc ñeå ñöôïc phuïc vuï toát hôn, theá nhöng, baïn lo sôï chuyeán xe kia chaúng chaïy nhanh baèng chuyeán baïn ñang ñi neân quyeát ñònh ngoài laïi vaø khoâng yeâu caàu hay ñoøi hoûi theâm baát kyø ñieàu gì.
Toâi nhôù raát roõ khoaûnh khaéc toâi nhaän ra raèng mình cuõng coù nhöõng nhu caàu caù nhaân vaø hoaøn toaøn coù theå leân tieáng yeâu caàu ñeå ñöôïc ñaùp öùng. Khi ñoù, toâi môùi 15 tuoåi vaø toâi töï noùi vôùi mình: “Mình coù theå coù ñöôïc baát cöù thöù gì neáu mình yeâu caàu”. Theá nhöng, ngay luùc aáy, coù ngöôøi ñaõ baûo toâi haõy caån thaän vôùi nhöõng mong muoán cuûa mình vì coù theå vieäc coù ñöôïc chuùng seõ khoâng giuùp toâi caûm thaáy haøi loøng. Töø ñoù trôû ñi, toâi raát thaän troïng trong vieäc noùi leân nhöõng yeâu caàu cuûa mình, vì toâi sôï lôøi khuyeân ñoù seõ trôû thaønh hieän thöïc.
– Kay Wallburger
(Theo Jack Canfield and Mark Victor Hansen)
